“Da Matan da Tadween Asool” – A Landmark in Pashto Textual Criticism

“Da Matan da Tadween Asool aw da Khushal Khattak Kulliat” (“The Principles of Textual Editing and the Collected Works of Khushal Khattak”) is a pioneering work of literary scholarship by Dr. Iqbal Fana, published in 2024. This book is widely regarded as a milestone in Pashto textual criticism and editorial theory, especially in the context of classical poetry.

The work serves two major purposes:

1. It outlines the principles, methodology, and ethics of editing classical texts, drawing from global philological traditions.

2. It applies these principles to the collected works (Kulliyat) of Khushal Khan Khattak, the 17th-century warrior-poet and patriarch of Pashto literature.

📚 Structure and Content:

The book is divided into three major sections:

1. Theoretical Foundations – Defining textual criticism, its types, the role of manuscripts, editing methods, orthography, metrical corrections, and copyist errors.

2. Application and Case Study – A critical comparative analysis of different editions of Khushal’s poetry, especially the versions edited by the Academy of Sciences in Kabul and earlier compilers like Habibullah Rafi, with line-by-line textual emendations.

3. Evaluation of Prior Critics – A meticulous critique of Sa’adat Sahar’s editorial work “Da Khushal Baba da Ghazal Jaaj” (A Critical Review of Khushal Baba’s Ghazals), assessing the validity of his interpretations and editorial choices.

🖋 Scholarly Significance:

• Introduces editorial standards in Pashto, a field long dominated by tradition and intuition rather than scientific methodology.

• Highlights the importance of dialects, poetic meter (aruz), historical context, and manuscript comparison.

• Identifies and corrects numerous linguistic, orthographic, and structural errors in past editions of Khushal’s poetry.

• Encourages a transparent, method-based, and non-authoritarian approach to literary editing.

🧠 Critical Impact:

Critics and scholars have hailed this book as Pashto’s first comprehensive manual of textual editing, comparable to the methodological rigor found in Persian, Arabic, and Western philology. It provides a blueprint for researchers and editors working with ancient or classical Pashto texts.

💬 A Voice of Integrity in Philology:

Dr. Fana makes it clear that textual editing is not a matter of personal taste, but a discipline grounded in evidence, historical accuracy, and linguistic science. His tone throughout the book is assertive yet humble—welcoming future scholars to challenge and refine his conclusions in the spirit of academic honesty.

د متن د تدوین اصول – د خوشحال خټک د کلام د تصحیح علمي بنسټ

“د متن د تدوین اصول او د خوشحال خټک کلیات” د ډاکټر اقبال فنا يو بنسټیز علمي اثر دی چې په ۲۰۲۴م کال کې خپور شوی. دا کتاب د پښتو ژبې په علمي تاریخ کې د متن پوهنې (Textual Criticism) لومړی هراړخیز لارښود ګڼل کېږي، او په ځانګړي ډول د ستر شاعر خوشحال خان خټک د کلياتو د کره تدوين لپاره يو بېلګه او ماډل اثر دی.

📘 کتاب درې اساسي برخې لري:

1. نظري برخه:
   د متن تعريف، قلمي او چاپي نسخې، د انتخاب، ترتيب، املا، عروض، قافیه، لهجوي تفاوتونه، او د نسخو تقابل – هر څه په علمي انداز تشريح شوي.

2. عملي برخه (تطبيقي تدوين):
   د خوشحال بابا د غزليو بېلابېلې نسخې (د کابل علومو اکاډمۍ، رفيع نسخه، سحر تبصره) سره تقابلي جاج اخېستل شوی، سهوې او تصحيحات وړاندې شوي دي.

3. نقد او ارزونه:
   د سعادت سحر د کتاب “د خوشحال بابا د غزل جاج” تفصيلي نقد، او د ده د متن اصلاحاتو ته علمي ځوابونه او بيا کتنه ورکړل شوې ده.

🎓 علمي ارزښت او ځانګړتياوې:

• دا اثر په پښتو کې د متني نقد او تدوين بنسټ ايښودونکی ګڼل کېږي.

• د تدوين د نړيوالو اصولو پر بنسټ متن ته کتنه شوې ده.

• شاعرانه لهجه، وزن، عروض، لهجوي توپيرونه او فرهنګي پس منظر ته پوره توجه شوې.

• د قياسي تصحيح پر ځای علمي تصحيح ته اولويت ورکړل شوی دی.

• دا کتاب د خوشحال بابا د کلام د اصلي روح احيا ته يو زيار بلل کېږي.

📣 علمي موقف او پیغام:

ډاکټر فنا خپل اثر د يو مناظره‌پرور نه بلکې علم‌محور بحث پر بنسټ ليکلی دی. د متن تصحيح، تدوين او نقد په برخه کې د ذاتي خوښې پر ځای علمي دلائل وړاندې کوي، او راتلونکو نقادانو ته خلاص ميدان ورکوي چې که څوک بل مستند او غوره متن وړاندې کړي، نو د هغه پر بنسټ دې پرېکړه وشي.

📝 لنډه پایله:

“د متن د تدوین اصول” يوازې يو کتاب نه دی، بلکې د پښتو ادب د متن پوهنې په ډګر کې يو بنسټيز تحول دی. دا اثر هر هغه چا ته ضروري دی چې د پښتو زړو قلمي او شعري متونو د سمونې، چاپ، او نقد اراده لري.